Saga MSC á Íslandi

Þegar staðlar Marine Stewardship Council (MSC) voru kynntir fyrst hér á landi á tíunda áratug síðustu aldar þá guldu margir varhug við samtökunum. Í gömlum blaðagreinum má glöggt sjá að ótti hagsmunaðila við MSC var djúpstæður. Þessir aðilar töldu meðal annars að vottunin væri of kostnaðarsöm og að staða umhverfisverndarsamtaka væri of sterk innan MSC, hætta væri á að tekið væri of mikið tillit til öfgafullra sjónarmiða. Best væri því að byggja upp séríslenskt umhverfismerki. Þeir sem tóku afstöðu með MSC bentu á að kostnaðurinn myndi að mestu leyti falla á smásöluaðila erlendis sem teldu sig fá í staðinn hærra verð fyrir vottaðan fisk. Einnig var bent á kosti þess að umhverfismerki MSC væri vel þekkt, alþjóðlegt og væri þróað í gegnum samvinnu hagsmunaaðila og umhverfissamtaka sem væri kostur því það ætti að auka trúverðugleika þess.  

Fyrsta vottunin hér á landi 
Árið 2008 gerðu MSC og Gísli Gíslason verktakasamning um samstarf og var eitt af fyrstu verkefnum hans að kanna áhuga fyrirtækja á MSC vottun fyrir sín viðskipti. Sölufyrirtækið Sæmark sjávarafurðir lýstu yfir áhuga og vildu fara í fiskveiðimat á þorsk, ýsu og steinbít fyrir veiðarfærin, línu, handfæri og dragnót fyrir ákveðinn fjölda báta sem þeirra framleiðendur áttu eða voru í viðskiptum við. Þeir stóðust matið á þorsk og ýsu, en því miður stóðst steinbíturinn ekki matið, sem var m.a. vegna þess að í nokkur ár var búið að gefa út kvóta umfram ráðgjöf. Það var íslenska vottunarstofan Tún sem vann þetta fyrsta fiskveiðimat á Íslandi.

Sæmark seldi afurðir fyrir nokkra framleiðendur en á bakvið þá í umsókninni voru 4 framleiðendur, Hraðfrystihús Hellissands, Oddi Patreksfirði, Þórsberg Tálknafirði og Íslandssaga Súgandafirði. Umsóknin var unnin að hluta í tengslum við viðskipti Sæmarks við Youngs sem svo seldi pakkaða vöru áfram í stórmarkaðinn Sainsbury í Bretlandi. 

Í kjölfar vottunarinnar jukust viðskipti Sæmarks beggja vegna Atlantshafsins, en eftirspurn eftir MSC merktum vörum reið þar baggamuninn. Fljótlega fjölgaði því framleiðendum Sæmarks í MSC hópnum til að mæta aukinni eftirspurn.  Jafnframt fóru framleiðendur á þorsklifur að nota MSC úr vottuðum veiðum Sæmarks, þannig að eftirspurn eftir MSC kom úr ýmsum áttum.

Icelandic group fór einnig af stað með umsókn fyrir þorsk og ýsu. Munur á þessari umsókn og hjá Sæmark var að undir var allur íslenski flotinn, en ekki hluti af flotanum eins og hjá Sæmark sem einnig lét einungis votta veiðar á línu, handfæri og dragnót. Hjá Icelandic bættust við net og togveiðar. Það var því ríkur metnaður hjá Icelandic group að gera viðamikið fiskveiðimat.

Dótturfyrirtæki Samherja erlendis eru víða komin með MSC vottun og markaðsfyrirtæki Samherja skynja eftirspurn eftir MSC vottuðum vörum á heimsmörkuðum. Á Íslandi fór Samherji í vottunarferil á þorski, ýsu og bæði íslensku sumargots síldinni og norsk íslensku síldinni. Með þessari umsókn fóru fyrstu íslensku uppsjávarveiðarnar i vottunarferil samkvæmt MSC staðli.

Iceland Sustainable Fisheries
Á sama tíma og allt þetta var í gerjun, fóru aðrir útflytjendur að tala sig saman og hugðust lika fara í vottun á þorski og ýsu og hugsanlega fleiri tegundum. Ætlunin var að stofna félag sem hefði það eina hlutverk að sækja um og halda utan um MSC vottanir fyrir hluthafa félagsins. Icelandic group bauð þessum hópi að vera með sér í sínu fiskveiðivottunarskírteini sem þá var nýlokið, en niðurstaðan var sú að flytja skírteini Icelandic yfir í hið nýstofnaða félag sem formlega var stofnað árið 2012 og fékk nafnið Iceland Sustainable Fisheries (ISF). 

Með stofnun á ISF vannst margt og má þar m.a. nefna eftirfarandi:

• ISF er sameiginlegur vettvangur þeirra sem þurfa á MSC vottun að halda
  
• ISF er rekið á kostnaðargrunni og opið öllum
  
• Fiskveiðivottunarskírteinin eru hýst hjá ISF sem er hlutlaus aðili og ekki í samkeppnisrekstri
  
• Þegar mörg fyrirtæki sameinast um svona vinnu þá er kostnaður hvers og eins lægri
• Sameiginlega stefnir ISF að sækja um vottanir á öðrum fisktegundum
  

Að ISF í dag stendur breiður hópur hluthafa u.þ.b. 65 fyrirtæki, íslensk útgerðarfyrirtæki, framleiðendur og sölufyrirtæki.  Auk fiskveiðivottunar eru yfir 200 framleiðslu- og sölustaðir hér á landi með MSC -rekjanleikavottun  

Ísland leiðandi þegar kemur að MSC vottuðum sjávarafurðum
Ef undan eru skildar hinar 3 alþjóðlegu uppsjávarveiðar, þ.e. veiðar á makríl, kolmunna og norsk íslensku síldinni, þá hafa allir helstu nytjastofnar við Íslandsstrendur hafa nú fengið vottun um sjálfbærni, en 99% af magni þess afla sem er landð hér á landi úr veiðum sem stýrt er af íslenskum stjórnvöldum er úr MSC vottuðum veiðum. Ef teknar eru inn í myndina veiðar á deilistofnum eins og norsk-íslenska síldarstofninum, kolmunna- og makríl sem áður voru vottaðar, en hafa tapað vottun vegna þess að ekki hafa náðst samningar um heildarstjórn veiðanna, fer hlutfall vottaðra veiða í tæp 70% sem er enn nokkuð hátt hlutfall í alþjóðlegum samanburði.  

Sérstaða Íslands felst ekki aðeins í magninu heldur einnig í fjölda tegunda sem er verið að votta. Ekki er aðeins verið að votta veiðar á stærstu og verðmætustu tegundunum  eins og þorski og ýsu, heldur nær vottunin til nánast allrar tegunda sem er verið að veiða að staðaldri. Í dag eru 16 fiskistofnar MSC vottaðar fyrir öll veiðafæri. Af þeim 16 tegundum sem nú eru vottaðar voru Íslendingar fyrstir í heiminum til að hljóta vottun fyrir 9 tegundir, en þær eru gullkarfi, loðna, langa, blálanga, keila, grásleppa skötuselur, steinbítur og þykkvalúra.   

Nánast allar veiðar innan íslenskrar lögsögu hafa þannig verið metnar samkvæmt þekktustu stöðlum um sjálfbærni og þær upplýsingar er hægt að nota við sölu og markaðsfærslu á íslensku sjávarfangi á erlendum mörkuðum.